Kонференција на Equinet, на тема „25 години еднаквост: пресвртници, предизвици и хоризонти“, што се одржа на 11 јуни 2025 година во Брисел, која ги обедини клучните актери во екосистемот на еднаквоста и обезбеди платформа за:
- размислување за минатите постигнувања,
- критичко оценување на сегашната реалност и предизвици, и
- обликување на иднината на еднаквоста во ЕУ преку истражување на иновативни пристапи за унапредување на агендата за еднаквост на ЕУ.
Состојбата со еднаквоста во Европа
Говорниците и панелистите на конференцијата ја истакнаа важноста на постигнатите успеси во изминатите 25 години. Законските, политичките и општествените промени се значајни, главно позитивни и претставуваат многу добра основа за понатамошни активности, иако постојат празнини и разочарувања – како што е Хоризонталната директива за еднаков третман, предложена во 2008 година, но сè уште заглавена во Советот на ЕУ поради недостаток на потребната едногласна поддршка.
Сепак, сериозно ограничување е тоа што правните и политичките инструменти, барем до неодамна, не беа создадени за да ја предизвикаат неправдата и да ја демонтираат структурната дискриминација во општеството, туку првенствено нудеа решенија и надомест за индивидуални жалби.
Засилувањето на екстремната десница и популизмот, како и реакцијата против еднаквоста, инклузивниот јазик и политиките за разновидност, еднаквост и инклузија (DEI), се сериозна причина за загриженост и бараат ефективен одговор. Екстремно десничарските и популистичките партии и актери настапуваат со целни пораки и наизглед едноставни решенија за различни специфични теми кои одекнуваат кај голем дел од општеството, особено кај оние што се во несигурна социо-економска положба или чувствуваат дека сегашните политички и општествени системи не успеале да им помогнат.
Актерите што застапуваат еднаквост се борат да се спротистават на овие поедноставени решенија и наративи, кои често се потпираат на широко распространетото уверување дека дискриминацијата во Европа веќе не е голем проблем и на верувањето во „игра со нулта добивка“ во која мерките и законите за DEI (разновидност, рамноправност и инклузија) претставуваат закана. Овие наративи, за жал, доведуваат до засилени општествени тензии, поттикнувајќи конфликти меѓу групи, потпирајќи се на лажни поделби и засилувајќи го наративот „ние против нив“.
Ова се манифестира преку неодамнешниот пораст на дискриминацијата со која се соочуваат, на пример, лицата со црна боја на кожата, Ромите и етничките малцинства, муслиманите и LGBTIQ+ лицата – при што оние со повеќе заштитени карактеристики се најподложни. Истражувањата, на пример од FRA или EIGE, покажуваат дека колку се помлади овие заедници, толку повеќе се дискриминирани. Паралелно, стапките на невработеност остануваат високи кај многу групи изложени на дискриминација, а просторот за граѓанското општество се намалува, вклучувајќи ја и влошената ситуација на ниво на ЕУ (не само на национално), што е речиси без преседан и причина за сериозна загриженост.
Сè на сè, и покрај сите постигнувања во последните 25 години, денешните општества во голема мера стагнираат – ако не и се движат наназад – кога станува збор за еднаквоста.
Фокус на иднината
Справување со системска, структурна и интерсекциска дискриминација
Европското законодавство, политики и активности за еднаквост мора да го надминат реактивниот систем што се потпира на индивидуални жалби и случаи и да се насочат кон справување со структурната дискриминација и системските нееднаквости, што живо се илустрира, на пример, преку полициски акции и расното профилирање. Тоа исто така значи поголемо внимание на превентивната работа, образованието и подигањето на свеста, а не само на судските постапки.
Потребно е и ефективно, а не само симболично интегрирање на принципите на еднаквост во сите политики и користење на проактивни обврски за еднаквост, вклучувајќи го и приватниот сектор. Мора да се адресираат сите четири димензии на нееднаквостите опишани во главниот говор на Сандра Фредман:
- Надминување на неповолностите поврзани со статусни групи
- Справување со стереотипите, стигмата, понижувањето и насилството
- Овозможување глас и политичко и општествено учество
- Вреднување на идентитетот, прифаќање на различноста и постигнување структурни промени
Борбата за еднаквост по својата природа е поврзана и интерсекциска. Сите маргинализирани групи мора да дејствуваат заедно и да работат, заедно со партнери како телата за еднаквост, за да ги препознаат и решат интерсекциските форми на нееднаквост и дискриминација, вклучително и преку стратешки судски постапки. Признавањето и кодификацијата на интерсекционалноста во Директивата за транспарентност на платите и во директивите за телата за еднаквост, како и важни неодамнешни случаи за дискриминација на негуватели, вработени со скратено работно време и жени кои носат муслиманска шамија, отвораат нови можности во ова поле.
Силна инфраструктура за еднаквост
Ефективното промовирање на еднаква Европа и борбата против нееднаквостите и дискриминацијата бара доволно и стабилно финансирање, политичко внимание и поддршка за еднаквоста и нејзините актери – вклучувајќи ги телата за еднаквост, другите релевантни јавни органи, граѓанските организации и социјалните партнери. Иако ова е првенствено одговорност на земјите-членки, финансирањето од ЕУ и други меѓународни извори, поддршката од филантропски организации или грантови од ЕЕА и Норвешка исто така може да имаат значајна улога. Новите директиви на ЕУ за стандардите за телата за еднаквост ќе играат клучна и позитивна улога во тоа.
ЕУ има солидна законска рамка за промовирање на еднаквоста и борба против дискриминацијата, а некои европски земји отидоа и подалеку, обезбедувајќи заштита по дополнителни основи и во дополнителни области. Сепак, постојат јасни празнини во оваа заштита кои мора да се надминат ако сакаме да постигнеме еднаква Европа. На ниво на ЕУ, тоа го вклучува долгоочекуваното усвојување на Хоризонталната директива за еднаков третман и разгледување на воведувањето на нови основи за дискриминација, особено социо-економскиот статус, родовиот идентитет, родовиот израз и половите карактеристики.
За да се премине од закон „на хартија“ кон закон „во пракса“, клучен предизвик е ефективната имплементација и спроведување на постојното законодавство – без тоа, законот нема да ја постигне својата цел да ја спречи дискриминацијата и да обезбеди правна заштита кога таа ќе се случи. Тоа бара воспоставување и примена на силни, ефективни и одвраќачки санкции – нешто што денес е ретко.
За да се обезбеди еднаквост во нашите општества, мора да ја „осигуриме иднината“ на законите, политиките и институциите – вклучително и преку справување со новите предизвици како што се влијанието на вештачката интелигенција, дигитализацијата и климатските промени врз еднаквоста.
Конечно, за законите и политиките да бидат ефективни и добро насочени, мора да обезбедиме повеќе и подобро собирање на податоци за еднаквоста, што ќе ни овозможи да ги идентификуваме нееднаквостите и дискриминацијата, особено во нивните структурни и системски форми. И тука, телата за еднаквост можат да играат важна улога, поддржани од новите овластувања и можности кои произлегуваат од директивите на ЕУ за нивните стандарди.
Надеж, соработка и политичка волја
Во услови на тековен отпор кон еднаквоста, потребни се оптимизам и надеж заснована на докази – или, со зборовите на Жан Моне, не треба да бидеме само оптимисти, туку и решителни.
Важно е да се разбере дека стремежот кон еднакви општества е поврзана борба – не смееме да дозволиме да бидеме поделени.
Мора да се обединиме во услови на добро организирани движења против еднаквоста и закани кон граѓанското општество. Треба да нè охрабри новата генерација актери за еднаквост со гласна и самоуверена позиција, кои не се плашат да зборуваат во корист на еднаквоста.
Мора да бидеме способни да комуницираме со позитивна визија за поеднаква иднина – практична, привлечна и лесно разбирлива. Мора да бидеме подобри во подигнувањето на свеста за правата и правните средства и тоа да го правиме преку градење доверба – и со оние кои се изложени на дискриминација и со оние кои можат и сакаат да помогнат.
Телата за еднаквост и сите актери кои ја промовираат еднаквоста треба да вложуваат во образованието за еднаквост, да работат со младите и со креаторите на јавното мислење, вклучително и преку сите форми на медиуми.
На крајот на денот, мора да обезбедиме силна политичка волја на ниво на ЕУ, на национално и локално ниво за да работиме на постигнување на еднаквост во нашите општества. Тоа ќе осигура јасно разбирање дека еднаквоста и недискриминацијата се права, а не само некакви нејасни „вредности“ кои се поддржуваат сè додека не се појават „поважни“ приоритети.
На Европа и на нејзините држави им се потребни вистински лидери и застапници за еднаквост – од локално ниво, преку институциите, работодавачите и давателите на услуги, па сè до националните влади, парламентите и институциите на ЕУ. Ова е иднината што сакаме да ја видиме и кон која телата за еднаквост и нивните партнери работат.